Không còn được đánh giá là thị trường “dễ tính”, đối với hàng hóa nhập khẩu, Chính phủ Trung Quốc ngày càng siết chặt những quy định quản lý và chủ trương tiến hành thương mại chất lượng cao.
Nông sản nhập khẩu chính ngạch vào Trung Quốc phải nằm trong danh mục được “Trung Quốc cho phép nhập khẩu” hay nói cách khác là đồng ý mở cửa thị trường. Theo đó, với từng loại trái cây, Cơ quan kiểm nghiệm kiểm dịch trực thuộc Tổng cục Hải quan 15 Trung Quốc sẽ tiến hành đánh giá rủi ro về vệ sinh dịch tễ, sau đó mới quyết định cho phép nhập khẩu vào Trung Quốc. Quá trình này đòi hỏi thời gian và sự hợp tác từ phía cơ quan quản lý của nước xuất khẩu (ở nước ta là Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn).
Đến nay, Việt Nam có 11 loại trái cây được xuất khẩu chính ngạch vào Trung Quốc gồm: Xoài, thanh long, chuối, nhãn, vải, dưa hấu, chôm chôm, mít, măng cụt, chanh dây và sầu riêng.. Ngoài ra, còn có 2 sản phẩm trồng trọt được phép xuất khẩu chính ngạch vào thị trường Trung Quốc là ớt và thạch đen. Qua nhiều năm, nỗ lực thúc đẩy đàm phán tiến trình hoàn tất thủ tục mở cửa thị trường Trung Quốc thì một số loại nông sản Việt Nam như khoai lang tím, tổ yến đang ở giai đoạn cuối cùng để được xuất khẩu. Đồng thời, cơ quan chức năng cũng đang tích cực thúc đẩy phía Trung Quốc mở cửa thị trường cho các loại trái cây khác như chanh leo, bưởi, roi, na,…
Mọi hàng hóa lưu thông trên thị trường Trung Quốc đều phải có nhãn mác kèm theo các thông tin liên quan bằng tiếng Trung. Nhà nhập khẩu phải chịu phí dán nhãn và chỉ được đính vào sản phẩm khi có sự đồng ý của Tổng cục Hải quan Trung Quốc.
Để xuất khẩu chính ngạch trái cây tươi sang thị trường Trung Quốc, các nhà sản xuất và xuất khẩu phải tuân thủ các quy định về kiểm dịch thực vật, an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc. Những lô hàng không đăng ký mã số vùng trồng và mã số cơ sở đóng gói với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và không được Tổng cục Hải quan Trung Quốc (GACC) chấp nhận sẽ không được xuất khẩu chính ngạch vào Trung Quốc.
Trong trường hợp dư lượng thuốc bảo vệ thực vật hoặc chất độc hại khác vượt tiêu chuẩn về an toàn và y tế của Trung Quốc, lô hàng sẽ bị từ chối hoặc tiêu hủy. Đồng thời, GACC sẽ thông báo ngay cho Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và có thể sẽ áp dụng biện pháp tạm dừng nhập khẩu từ vùng trồng (hoặc doanh nghiệp) đó vào Trung Quốc, hoặc thậm chí tạm dừng toàn bộ hoạt động nhập khẩu mặt hàng đó từ Việt Nam.
Tuy nhiên, một số doanh nghiệp vẫn xuất khẩu nông sản theo hình thức “tiểu ngạch” sang thị trường Trung Quốc. Xuất khẩu tiểu ngạch trên thực tế chính là trao đổi hàng hóa giữa cư dân 2 bên biên giới, đa phần được thực hiện tại các chợ biên giới bên phía ta hoặc bên phía Trung Quốc. Do chỉ là trao đổi giữa các cư dân nên hàng hóa, bao gồm cả nông sản, được chính quyền 2 nước cho hưởng những ưu đãi nhất định, như miễn giảm thuế hoặc giảm bớt một số thủ tục.
Các loại trái cây chưa được Trung Quốc cho phép nhập khẩu chính thức cũng có thể đưa ra trao đổi theo hình thức tiểu ngạch. Chính vì những ưu đãi này, doanh nghiệp cả hai bên đã chủ động lựa chọn hình thức trao đổi cư dân để giao dịch nhiều chủng loại nông sản.
Để tận dụng những ưu đãi của chính quyền địa phương phía Trung Quốc đối với xuất khẩu tiểu ngạch, thương nhân Trung Quốc nhiều năm qua đã tích cực “lôi kéo” thương nhân Việt Nam giao dịch qua hình thức này. Từ đó, một bộ phận không nhỏ doanh nghiệp Việt Nam hình thành tâm lý coi Trung Quốc là một thị trường “dễ tính”, sản phẩm gì cũng có thể xuất khẩu được và không đòi hỏi cao về chất lượng.
Tuy nhiên, Chính phủ Trung Quốc ngày càng siết chặt những quy định quản lý nhập khẩu hàng hóa và chủ trương tiến hành thương mại chất lượng cao; đồng thời đang bổ sung các cơ chế, chính sách quản lý về tiêu chuẩn chất lượng, kiểm nghiệm kiểm dịch, truy xuất nguồn gốc, đăng ký doanh nghiệp xuất nhập khẩu, kiểm tra vùng trồng, nhà máy,… đối với hàng hóa nói chung và hàng hóa nhập khẩu nói riêng.
Trong khi đó, nhiều hộ sản xuất và doanh nghiệp Việt Nam chưa kịp thay đổi và thích nghi với những điều chỉnh mới của Trung Quốc, chất lượng chưa đồng đều, công tác bảo quản sau thu hoạch còn nhiều bất cập, dẫn đến chưa thể đáp ứng tốt các quy định của Trung Quốc về điều kiện xuất nhập khẩu chính ngạch.
