Việt Nam hiện nằm trong nhóm quốc gia có tỷ lệ người hút thuốc lá cao nhất thế giới, với hơn 4 tỷ bao thuốc lá được tiêu thụ mỗi năm. Những con số này không chỉ là dấu hiệu về sức khỏe cộng đồng đang gặp nguy hiểm mà còn ảnh hưởng đến kinh tế và sự phát triển bền vững. Tăng thuế thuốc lá đang được coi là giải pháp hiệu quả để giảm thiểu tiêu thụ và hạn chế tác động tiêu cực từ thuốc lá.
Hiện trạng tiêu thụ thuốc lá tại Việt Nam

Theo Bộ Y tế, Việt Nam hiện có hơn 15,6 triệu người hút thuốc lá, tương đương 45,3% nam giới trưởng thành và 1,1% nữ giới. Ước tính mỗi năm, hơn 40.000 người Việt Nam tử vong vì các bệnh liên quan đến thuốc lá, trong khi hàng trăm nghìn người khác phải chịu đựng các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng như ung thư phổi, bệnh tim mạch, và bệnh phổi mãn tính.
Hơn nữa, tiêu thụ thuốc lá gây thiệt hại lớn về kinh tế. Theo báo cáo từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Bộ Y tế, Việt Nam phải chịu thiệt hại khoảng 24.000 tỷ đồng mỗi năm do chi phí điều trị bệnh và mất năng suất lao động vì các bệnh liên quan đến thuốc lá. Con số này tương đương với 1% GDP quốc gia, tạo áp lực lớn lên hệ thống y tế.
Giải pháp giảm tiêu thụ thuốc lá

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, tăng thuế thuốc lá là một trong những biện pháp hiệu quả nhất để giảm tiêu thụ thuốc lá. Theo WHO, mỗi khi giá thuốc lá tăng 10%, mức tiêu thụ có thể giảm từ 4% đến 5% ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình như Việt Nam.
Tăng thuế không chỉ làm giảm khả năng mua thuốc lá, đặc biệt đối với thanh thiếu niên và người có thu nhập thấp, mà còn tạo nguồn thu lớn cho ngân sách. Tại Việt Nam, mức thuế hiện tại áp dụng cho thuốc lá khoảng 70% giá bán lẻ. Tuy nhiên, con số này thấp hơn nhiều so với khuyến nghị 75% của WHO. Nếu tăng thuế đạt mức khuyến nghị, Việt Nam có thể thu thêm hàng ngàn tỷ đồng mỗi năm, góp phần vào các chương trình phòng chống thuốc lá và hỗ trợ điều trị cho những người bị ảnh hưởng.
Lợi ích của việc giảm tiêu thụ thuốc lá
Việc giảm tiêu thụ thuốc lá đem lại nhiều lợi ích cho sức khỏe cộng đồng. Tại Việt Nam, ung thư phổi là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong, với ước tính có khoảng 23.000 ca mắc mới mỗi năm. Các bệnh về tim mạch và phổi liên quan đến thuốc lá cũng là nguyên nhân dẫn đến 15% số ca tử vong sớm, đặc biệt trong độ tuổi lao động từ 30 đến 60.

Bằng cách giảm tiêu thụ thuốc lá thông qua việc tăng thuế, không chỉ giảm nguy cơ mắc các bệnh hiểm nghèo mà còn giảm đáng kể số ca tử vong và số người mắc bệnh mãn tính. WHO dự đoán rằng nếu Việt Nam thực hiện chính sách tăng thuế mạnh tay, số người hút thuốc có thể giảm tới 1,8 triệu người trong vòng 10 năm tới, giúp bảo vệ hàng triệu người không hút thuốc khỏi tác động của khói thuốc thụ động.
Những thách thức khi tăng thuế để giảm việc tiêu thụ thuốc lá
Mặc dù tăng thuế thuốc lá mang lại nhiều lợi ích, nhưng cũng đối mặt với không ít thách thức. Đầu tiên, việc tăng thuế có thể thúc đẩy thị trường buôn lậu thuốc lá. Ước tính, Việt Nam hiện mất khoảng 10-15% thị phần tiêu thụ thuốc lá vào tay các sản phẩm thuốc lá buôn lậu. Để giải quyết vấn đề này, cần có sự quản lý chặt chẽ và phối hợp giữa các cơ quan chức năng.
Thêm vào đó, một số ý kiến cho rằng tăng thuế sẽ ảnh hưởng đến người có thu nhập thấp. Tuy nhiên, theo khảo sát của Bộ Y tế, 68% người Việt Nam đồng ý rằng tăng thuế thuốc lá là cần thiết để bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Hơn nữa, việc giảm tiêu thụ thuốc lá không chỉ giúp cải thiện sức khỏe cá nhân mà còn giảm thiểu chi phí điều trị và giảm áp lực lên hệ thống y tế công cộng.
Kinh nghiệm áp dụng từ các quốc gia khác
Nhiều quốc gia đã đạt được kết quả tích cực nhờ chính sách tăng thuế thuốc lá. Tại Thái Lan, mức tiêu thụ thuốc lá đã giảm 20% từ khi quốc gia này liên tục tăng thuế thuốc lá trong vòng 15 năm qua. Tại Úc, chính phủ đã tăng thuế thuốc lá lên 12,5% mỗi năm trong một thập kỷ, dẫn đến tỷ lệ hút thuốc giảm từ 21% xuống chỉ còn khoảng 12,8% trong năm 2023. Các quốc gia này đã tiết kiệm hàng tỷ đô la cho hệ thống y tế và giảm đáng kể tỷ lệ tử vong do các bệnh liên quan đến thuốc lá.
Kinh nghiệm từ các quốc gia này cho thấy việc tăng thuế không chỉ mang lại lợi ích về sức khỏe mà còn giúp giảm thiểu gánh nặng tài chính cho quốc gia.
Giải pháp hỗ trợ song song với việc tăng thuế
Để đảm bảo hiệu quả của chính sách tăng thuế, các chương trình hỗ trợ cần được triển khai song song. Các chiến dịch truyền thông nhằm nâng cao nhận thức về tác hại của thuốc lá, cung cấp dịch vụ cai nghiện và trợ giúp tư vấn miễn phí, sẽ giúp người hút thuốc có thêm động lực và công cụ để từ bỏ thói quen.

Ngoài ra, cần có các chính sách hỗ trợ như cung cấp thuốc cai nghiện với chi phí hợp lý, miễn phí các chương trình cai nghiện, và đẩy mạnh các hoạt động phòng chống thuốc lá trong cộng đồng. Những chương trình này sẽ giúp tối ưu hóa hiệu quả của chính sách tăng thuế, đảm bảo rằng việc giảm tiêu thụ thuốc lá là bền vững.
Việc tăng thuế thuốc lá là một biện pháp cần thiết và hiệu quả để giảm tiêu thụ, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phát triển kinh tế bền vững. Các con số minh chứng rõ ràng cho thấy, nếu thực hiện chính sách tăng thuế kết hợp với các biện pháp hỗ trợ, Việt Nam có thể giảm đáng kể số người hút thuốc, giảm thiểu các bệnh liên quan đến thuốc lá và bảo vệ hàng triệu người khỏi tác động tiêu cực của khói thuốc.